Hayreti Divanında Sevgili - Ahmet Arı - Akademisyen Kitabevi

Edebiyat tarihimizin en uzun dönemini ihtiva eden klasik Türk edebiyatı, İslamiyet dairesi içerisine giren Türk milletinin o kültür manzumesi içerisinde meydana getirdiği bir edebiyattır. Yeni bir dinin düşünce sistemi ile birlikte gelerek yeni bir âlem yaratıp hayali ve fikri yapısıyla kendisine has bir çerçeve içinde, özel bir terminoloji ve lügat geliştirerek yirminci yüzyıla kadar uzanmaktadır. Edebiyatımızın yeni ufuklara yelken açmasıyla büyük oranda yürürlükten kalkan ve zamanla bir araştırma-inceleme sahası, bir bilim disiplini haline gelen klasik Türk edebiyatı hakkında şimdiye kadar pek çok bilimsel çalışma yapılmıştır. Her bilim alanında olduğu gibi klasik Türk edebiyatı araştırma ve incelemelerinde de farklı bilimsel yöntemler kullanılmaktadır. Klasik Türk edebiyatı araştırma ve incelemelerinde zamanla geliştirilen ve günümüzde geleneği oluşmuş bilimsel yöntemleri veya çalışma usullerini, biyografik çalışmalar, metin neşri/tenkidi (edisyon kritik: tenkitli metin) ve metin şerhi/
tahlili çalışmaları şeklinde sıralayabiliriz. Bunlar içerisinde metin tahlili çalışmaları, esere tamamen içten yaklaşarak şairin kelime, fikir ve hayal dünyasına girmek suretiyle sanat yönünün değerlendirilmesi ve sanat değerinin ortaya konması amacını güden bir çalışma usulüdür. Bu çalışma usulünün temel dayanağı ise, edebiyatın da bir insan gibi beden ve ruhtan müteşekkil bir yapıya sahip olduğu, yazarın/şairin sanat anlayışı ve sanatkârlık değerinin de asıl olan ruhta bulunduğu şeklindeki bakış açısıdır. Bir şahsiyetin, bir devrin ve bütünüyle bir edebiyatın karakteri, bu bakış açısına göre şekillenen çalışmalarla ortaya konabilir.
Metin tahlili yöntemi ile gerçekleştirilen çalışmalar, eserden eser sahibine doğru açılan bir kapıdan edebiyatın dünyasına girmeye çalışır. Biz de klasik Turk edebiyatının akademik dunyasına bir metin tahlili calışmasıyla girmiş; metin tahlili yontemini Hayreti Divanı uzerinde uygulayarak klasik Turk şiirinin başlıca tiplerinden olan sevgili tipinin Hayreti Divanındaki yerini tespit etmeye calışmıştık. Hayreti Divanının tam bir tahlilini hedefleyen ve bir kısmı daha sonra yayımlanan calışmaların bir parcası olarak hazırladığımız, “Hayreti Divanı’nda Sevgili ve Sevgilinin Fiziki Yapısı ile İlgili Ozellikler, Gazi Universitesi, 1987” kunyeli yuksek lisans tezinden sonra Hayreti hakkında cok değerli calışmalar yapıldı. Yakın zaman once, azımsanmayacak miktarda
şiir ilavesiyle yeni bir divan metninin yayımlanması, uzun yıllar kapalı kalan yuksek lisans tezimizin geliştirilerek bir kitap halinde gun yuzune cıkmasına vesile oldu. Boylece araştırmacılar icin erişilebilir hale geldiği gibi daha geniş bir okuyucu kitlesine ulaşma imkanı da buldu. Bu calışma, yukarıda kunyesini verdiğimiz yuksek lisans tezinin yeni yapılan calışmalar ışığında guncellenip geliştirilmesi ve esas olarak yeni divan
metninde yer alan şiirlerin konumuz acısından incelenerek ilave edilmesiyle oluşmuş kısmi bir divan tahlili calışmasıdır. Hayreti’nin guzellik ve sevgiliye bakışını ve bunlarla ilgili hayal dunyasını belirlemek icin sistematik ve mukayeseli bir yontemle hazırlanmıştır. Divan metninde yer alan konuyla alakalı butun kelime ve mefhumlar tek tek tespit edilip şairin bunları hangi manalarda, hangi sınırlar icerisinde, hangi sebep ve munasebetlerle kullandığı belirlenmeye calışılmıştır.
Calışma, bir Giriş ile Guzellik, Sevgili ve Sevgilinin Fiziki Yapısıyla İlgili Ozellikler olmak uzere uc bolumden meydana gelmektedir. Girişte, İslam sanatı ve estetiğine değinilerek sevgili tipini doğuran klasik T